CHAWNGTHU: Chawngthuho
chu Run leh Lentlang inkar, tuna Chawngthu khua leh Sanzawl leh
Pangzawl(tuna Bochung)-ah an awm a, Sanzawl chu tuna Khawphual leh
Bochung khaw inkarah an awm; tunah chuan ‘Chiakzawl’
an
ti. Chawngthuho chu Duhlian hnam zinga mi an ni. Duhlianho sakhaw hmun
khata an awm lai chuan an puithiam chu Chawngthu mi a ni thin.
Chawngthu
zainga langsar ber chu Lersia a ni. Sanzawl khuah a lal a, a huaisen
hle a-sial pawh tam tak a nei. A sialte chu vana arsi zat an ti hial a
ni. Seifaten sabuan hlaa an hman hlen tak mual lam hla hi Lersia atanga
lo chhuak a ni a, ‘Lersia’ hla an ti bawk. An khaw thenawm Saihmun khuaa
Ralteho an run thin a ni ang; sabuan hla atangin a lang. Sabuan hla chu
sakhaw thu, Zan khuangchawi thu-ah tarlan a ni.
FANAI: Halkha lal Thawngzama chuan, “Keini
Zathang te, Chinzah te, Fanai te hi hnam unau kan ni a, thlah khat kan
ni. Mahse, min thlahtu hming hi kan hre lo tlat mai a, mi tam tak ka
zawt tawh a, tumahin an hre bik lo. Ngawnho thlahtu hming pawh hi kan
hre lo bawk. Mahse, Hrumtunga thlahte ngei chu kan ni. Mingin vel
atanga tlangram kan lo kai hian Hlawncheuva thlahte nen kan inkawp a;
mahse, kan inkawp rei lo niin a lang. Fanaiho pawh hi Thingsu-ah chauh
kan zingah an tel a, a hnu lamah chuan anmahni hlirin an awm a. Chinzah
leh Zathang erawh chu kan inkawp zel a, a tawpah kan awm hrang chauh a
ni,” a ti.
Fanai upate’n an thlahtu hming
an hriat hlat ber chu Thatinkuala a ni a. Thatinkuala chuan fapa panga a
nei a: Hniarthula te, Hniarchenga te, Chenghranga te, Bawitlunga (A
thlahte hi ‘Bawihtlung’ tih talh loh a tha ang) te, Khenzahnawka te an
ni. Khenzahnawka chuan fa pali a nei a: Hlawndawhthanga te, Zahama te,
Ngunhnui te, Zachhuma te an ni. Zachhuma chuan Tluangzachhawna leh Fanaia
a hring a. Fanaia chuan fapa panga a nei a: Hrangtlinga te, Zarepa te,
Torela te, Thaaia te, Pakhupa te an ni. Fa chuam a nei bawk a, chu chu
Khintina a ni a. A nupuiin fa chuam a nei ve bawk a, a hming chu
Chhunchhira a ni. Tichuan, Fanaia fate pasarih leh a unau palite –
Hniarthul, Hniarcheng, Chenghrang leh Bawitlung te nen an vaiin Fanai
hnam sawmpakhat tih an ni.
Fanaia fapa naupang ber Pakhupa chuan Thathranga leh Raltlunga leh Khawtinnawla a hring a, Khawtinnawla’n Chhanruanga a hring a, Chhanruanga’n Chhumhleia leh Zahluani leh Rorehlova a hring. Rorehlova’n Aithangvunga, Khawtindala leh Khawtinkuala a hring a. Aithangvunga’n Dokhama a hring a, Dokhama’n Zaduna, Lianchema, Zakapa leh Pazika a hring a ni.
Khawzahnawka fapate zinga
Hlawndawhthanga leh Zahama khan thlah an nei lo va. Titi-a an sawi dan
chuan Mingin atangin Daidim khuaah an kai a. Chuta an awm lai chuan
Hlawndawhthanga leh Zahama chu an farnu Ngunhnui nen an pathumin an zin
a. An zin kawnga an kal lai chuan an tui a hal ta em em mai a, keimi
tui awmna an va thleng a, keimi tui a ni tih hre mah se an tuihal lutuk
chu an insum thei ngang lo va, Ngunhnui phal lo chung chungin
Hlawndawhthanga leh Zahama chuan an in lui ta a, keimi-ah an chang ta
a.
An zinna tur khua an va thlen
chuan an keimi zia kha a chhuak a, in hnuaia vawk chu a seh ta mai a.
Khuaa mite chuan an hual a, Zahama chu thalin an kaphlum a,
Hlawndawhthanga erawh chu a tlanbo ta a. Ngunhnui chuan tap chuanin,
“Ti aw hlau ka lo tii nan duh rih lo,
Mual hmuah hawn pho thluh tang
Khaw Zaham ria lang,”
Mual hmuah hawn pho thluh tang
Khaw Zaham ria lang,”
tiin hla a phuah a ni an ti.
Hlawndawhthanga chuan ramhnuaia a tlanbo dawnin, “Hei, kei chu keimi ka ni ta si a, ramhnuaiah ka tlanbo dawn a ni a. Tun hnuah lampui chang khatah pawh kan intawk thei a, kan inhai loh nan kan chi hmeichhia zawng zawngin arsi pawnfen feng zel ang che u. Tin, sakei tawhsual tawk in hmuh reng reng chu tuibur theh ula, a lu aih-naah pawh tel ve suh ang che,” tiin a chah a. Hei hi zawmin Fanai thlah chuan sakei an tihlum ngai lo va, a lu pawh an ai ngai hek lo. Mi sakei kah an hmuh pawhin Fanaiho chuan tuibur an theh a, “Ka pu, tawhsual i tawk a ni maw? Kha, ka tuibur hmuam la, Zinghmuh tlangah kir leh rawh,” an ti thin. ‘Sakei rai’ an tih chu an sakhuaah an telh a, chumi biakna thiamhlaah chuan Zahama leh Hlawndawhthanga chu an lam tel zel a ni.
Fanaiho chu Mingin vela an u leh nau dangte nena an awmna atang chuan Daidim khuaah an lo awm a, Thingsu-ah an awm leh a. Thingsu atang chuan Rimpui khuaah an awm leh a; Rimpui atangin Vanhniamah; Vanhniam atangin Rungkhua leh Zinghmuh leh Kamet khuaah te an awm leh a. Kamet-a an awm laiin Fanaia chuan sakhaw biak hi a lo tan a, a awmna vel tlangte chu a bia a. A biakna thiamhla chu:
Hlawndawhthanga chuan ramhnuaia a tlanbo dawnin, “Hei, kei chu keimi ka ni ta si a, ramhnuaiah ka tlanbo dawn a ni a. Tun hnuah lampui chang khatah pawh kan intawk thei a, kan inhai loh nan kan chi hmeichhia zawng zawngin arsi pawnfen feng zel ang che u. Tin, sakei tawhsual tawk in hmuh reng reng chu tuibur theh ula, a lu aih-naah pawh tel ve suh ang che,” tiin a chah a. Hei hi zawmin Fanai thlah chuan sakei an tihlum ngai lo va, a lu pawh an ai ngai hek lo. Mi sakei kah an hmuh pawhin Fanaiho chuan tuibur an theh a, “Ka pu, tawhsual i tawk a ni maw? Kha, ka tuibur hmuam la, Zinghmuh tlangah kir leh rawh,” an ti thin. ‘Sakei rai’ an tih chu an sakhuaah an telh a, chumi biakna thiamhlaah chuan Zahama leh Hlawndawhthanga chu an lam tel zel a ni.
Fanaiho chu Mingin vela an u leh nau dangte nena an awmna atang chuan Daidim khuaah an lo awm a, Thingsu-ah an awm leh a. Thingsu atang chuan Rimpui khuaah an awm leh a; Rimpui atangin Vanhniamah; Vanhniam atangin Rungkhua leh Zinghmuh leh Kamet khuaah te an awm leh a. Kamet-a an awm laiin Fanaia chuan sakhaw biak hi a lo tan a, a awmna vel tlangte chu a bia a. A biakna thiamhla chu:
“Ka Zinghmuhin ka thau lawng rak sal aw,
Ka Rungtlangin ka thau lawng rak sal aw,
Ka Kametin ka thau lawng rak sal aw,”
Ka Rungtlangin ka thau lawng rak sal aw,
Ka Kametin ka thau lawng rak sal aw,”
tih a ni a. Ramthlohvah an kai leh a.
“Ka Ramthlohvin ka thau lawng rak sal aw,”
tih an belhchhah leh a ni.
TLAU: Tlau thlahtute hi Zathlir, Tlauhmun leh Cherhmun-ah te kum 1200-1700 AD inkâr khan an chêng ni-a rin a ni.
Tlau thlahtu chhui hlat theih ber chu Belbuana
a ni. Belbuana’n Niluna a hring a, Niluna’n Chelhlova a hring a,
Chelhlova’n Tlauva a hring a ni. Tlauva fate, Bualchhuaka, Bawlchhima,
Vantawla, Thlengngana, Chawntenga, Khukhauva te hi an thlahte’n hnam
hmingah an pu chho ta zêl a. Mahse, he’ng unaute zînga pahnih,
Chawntenga leh Khukhauva te hian thlang an rawn tlâk ve loh avângin an
thlahte chanchin chhui tur a vâng hle. Midang zawng chu 1730-1807 AD
vêlah Tiau thlangah an pêm a ni.
Tlauva pa Chelhlova hi 1675-1700
AD vêlah Tlauhmunah a lal a. Mahse, amah chauhva lal lovin Zahaua nen
an lal a ni. Zahaua nena an inkawp chu an inngeih ta lo va, Chelhlova’n
lalna a chang ta lo va. A thih hnuah Tlauva chu Tuibual-ah a pêm ta a.
Hetah hian a fa parukte hi a hring a ni.
Mi chak hmingthang Chula kha Tlau a ni a. Tlauva fa Bualchhuaka fa a ni.
Tlau hian sakhua an nei a. Chu chu Hringchung leh Hnuaipui a ni. Sial an talh chuan Sete an talh hmasa thîn a, chu selu chu hnahin an tuam a, selu phanah an târ thîn a. Chu chu ‘Setelu Fûn’ an ti. Hetiang hi Tlau sakhaw biak dân a ni.
Tlau hian sakhua an nei a. Chu chu Hringchung leh Hnuaipui a ni. Sial an talh chuan Sete an talh hmasa thîn a, chu selu chu hnahin an tuam a, selu phanah an târ thîn a. Chu chu ‘Setelu Fûn’ an ti. Hetiang hi Tlau sakhaw biak dân a ni.
Ramhluna Khiangte nupui, B. Sangkhumi, MPSC Chairperson hi Tlau Bualchhuak hnam a ni a. A thlahtu ka’n dah mai mai ang e.
Tlauva fa Bualchhuaka,
Bualchhuaka fa Chula, Chula fa Pachima, Pachima fa Chawnghuthanga,
Chawnghuthanga fa Thattawma, Thattawma fa Hrangthangvunga,
hrangthangvunga fa Khuangthawma, Khuangthawma fa Biaksanga, Biaksanga
fa B. Sangkhumi.
Good post
ReplyDeleteCenhrang (Pronounced Chenhrang)te hi Hualngo hovin Mizoram a Chhakchhak an ni ang hian Mizoramah chuan Fanai an inti tlangpuiin ka hria. Entirnan: han zawt chiang ila tam tak chuan, "Cenhrang leh Fanai chu kan inang reng a lawm," tiin emaw!
Chutianga inti chu an awm nual maithei e.
DeleteChhakchhuak*
ReplyDelete