Search This Blog

Thursday, November 1, 2012

Lusei chanchin

Dr. Vum Son; Zo History phek 57-ah, “Nawsonga fa Songthu leh Ngaite an ni a; Songthu chu Paite thlahtu, Ngaite chu Luseiho thlahtu a ni’ a ti. Ngaitea fa Thlapa thlah chhawng Hualngo thlengin thlirnaah a tarlang. ‘Thlapa’n Luseia a hring’ tiin an sawi thin a; mitthirawp lamnaah Thlapa lim chu milim dang aia sang leh lian zawkin hlang lai takah an dintir thin. Hei hian Thlapa a awm ngei a ni tih chu a tilang chiang hle a ni. ‘Thlapa’n Duhliana, Duhlianan Luseia a hring’ tia sawi a awm bawk.

Lusei chu kan pi leh pute Kawlphai chen laia awm tawh a ni ngai mai a; sawi dan dang danga awm. Kawlphaia lo pemho an kir leh a, kir lova cham bangte chu Kawlin, Lukai, Lusai, tiin lam rik dan a lo hrang ta a ni’ tih a awm bawk. Hei lo pawh sawi dan dang tam tak a awm. Heng chhui dan hi belhchian an dawl lo em em a ni. Tin, Shanho chuan fapa upa ber chu ‘Lusaing’ an ti a; Kabaw phaia Shanho nen an chen zho laiin Shan tawng lain, ‘Lusaing’ tia hming an sak chu a pu hlen a , chu mi thlahte chu ‘Lusei’ an in ti ta a ni ang tia sawi an awm bawk.

A chunga chhui dante hi lo dik ta lo mah se, Seifate thlahtu Luseia a awm ngai a ni tih chu a rinawm a. Luseia fa Lamlira, Tochhawnga, Thangpuia ti an awm a; Luseia fa Lamlira leh Sunhauva an ni tia sawi an awm bawk. Lusei hnam pengte chu Mizo chanchin ziaktu hmasa ber Rev.Liangkhaia lehkhabu chhut 4-na phek 9-naa a ziah angin lo tarlang ila:

                                               
            1.  Chawngte:  Tuichung, Lungte, Pamte, Muchhipchhuak.
            2.  Chhangte:  Darchhun, Pamte, Vawknghak, Kawlchi, Nghakchi, Lungte,
                                     Chawnglun, Lumthang, Tumpha.
            3. Chhakchhuak:
                        (a)        Hualngo : Bochung, Cherput, Chalthleng, Khupno.
                        (b)        Hualhang: Chalbuk; Chumkhal, Taihlung, Chertluang, Khupno,
                                                         Fangte,
                        (c)        Hualhnam; Muansuan, Lamtun, Mitsum.
                        (d)        Lunkhua:  Lallun, Sialchhung, Ngalchhung, Chalchhung, Ngalsi,
                                                         Baichi, Phungchi,

Chhakchhuak chu Mauva (Lianmauva) thlahte an ni. Tin, Lunkhua tih awmzia chu, Neihhrima fa Lallunan khua a din a, Khirhte-a thlahte’n an pan bawk. Luna khua an tih chu a hnuah ‘Lunkhua’ an ti a; khaw hming chu hnam hmingah an pu hlen ta a ni. Seipui thlang mel 6 vela hlaah Lunkhua a la awm.
            4.  Chaungo:  Vanpuia hrin, Chumthluk, Darkim, Zawngpam, Hmunpel, Thlehnghel, Laller, Auhmun
      5.  Chuauhang: Lathang, Chhungpui, Chawnchhawn, Chawnchirh, Khuanglawi, Vaichuau.
            6.  Hauhanr :  Hauthul, Haubul, Tuithang, Senlai.
            7.  Hrahsel :  Selpui, Sawntlung, Sumkhal, Saza.
      8.  Pachuau:  Lianthung, Liannghawr, Lalbawma thlah, Cherlal, Chhawnthliak, Darchuau, Varchuau.
        9. Thangur: Zadeng, Thangluah, Palian, Thangur, Rivung, Rokhum. Anni hi Zahmuaka thlahte an ni a, Thangura hi langsar ber a nih avangin he hming hi an pua ni. Thlang lamah chuan Thangura thlahte chu Thangur inti tawh lovin - Sailo, Chenkual, Chawnglul tiin an sawi hrang ta a ni.
            10. Tochhawng: Topui, Chhakawm, Tobul, Chemhler, Muchhipchhuak.
            11. Vangchhawng:  Vanlung, Sumkhum, Chemherh, Chengrel, Kaithum.
Hnamte chu Lusei thlah zing ami a ni a, an unaute biak angin Muchhip an biak duh loh avangin Lusei zingah an telh ta lo a ni an ti. Thlang tlak hnuah a then chuan Lusei rai an be leh ni awm a ni.

Chhakchhuak: Seifate zingah Chhakchhuak chu Seipui khur luah atangin thlang tlak thlengin kum 300 chhung vel an ropui a. Thlang tlak hnuah Thangur chu lal tlawm hun thlengin an ropui a. Chuvangin he mite hnam hnih chanchin hi upain an sawi ngunin an chhui tam thei ber a ni.

Chhakchhuak chu thlahtu hming a ni lova, an unau thlang tla hmasaten “Chhak lamho” tiin hming an puttir a, thlang an tlak ve hnuah “ Chhakchhuak” an ti ta a; Tiau thlanga chher thar a ni.

Luseian Lamlira, lamliran Sumpuia, Sumpuian Seipuia, Seipuian Lianmauva a hring an ti. Mauva fa Tlatea leh Khirhtea; Tlatea fa Hualthana leh Neihhrima an ni. Khirhtea fa Ngalsia, Baichia, Phungchia an ni. Hualthana fa Hualngova, Hualhanga, leh Hualhnama an ni. Neihhrima fa Lalluna, Sialchhunga, Chalchhunga, Ngailchhunga an ni. Hualngova leh Hualhanga fate chu Lusei thlah Chhakchhuak chhuinaah tarlan a ni tawh a. Hualhnam chu sa inhleh loh avangin Run ralah an kaia Paite karah an khawsa ta a ni an ti. (Mizo ram chhim lam, Bangladesh bul vela Phualhnam intite chu Lusei hnahthlak bawk an ni a, Hualhnam lam rik dan dik lo a ni mai thei).

Tlate’ lung Seipui veng lu lamah a awm a, lung chungah chuan a ral thah lem te, a sa kah lemte leh se lu lemte an ziak tlar dul mai a ni. Hualthana leh Neihhrima chu Seifate sakhua chherchhuaktu an ni. Hualngova chu lal langsar tak a ni a; a thlahte’n hnam hmingah an pu nghe nghe a ni. Lunkhua leh Lunkhaw lu Thlangkhuaah leh Khawkawkah an lal bawk. Heng hi lal hmas deuhte an ni (Lal hnuhnung chu tarlan leh a ni ang).

Thangur:  Seipui khuaa pasalthaho rammuin an kal chhuak a. Run kamah mipa tleirawl amah chauhva awm an hmu a. An han zawh chian chuan - a pa nen inhmuh thiam loh vanga rawl bo niin an hria a; an huai hawng ta a ni. An lal inah an thlen a, lal chuan tha takin a enkawl a; a fapaah a siam a. Chu tlangval hming chu Ngalna (Ralna) a ni. A pa hming chu Sihsinga Thaute (Sihzang) hnam a ni. A pa Seipui lal chuan hming hran a sa ve a; sal man ang maiin mipuiin an hmuah avangin, ‘Zahmuaka’ a sa ta a ni. Chu chu AD 1600 vel a ni awm e. Chutih laia Seipui lal chu Hualthana (Chhakchhuak) niin upain an sawi. Mi thenkhat chuan Ngaina chu indonaa man niin an sawi thin a, Lusei leh Thaute (Sihzang) an indo ngai lo va; Sihzang upa pawhin indo thu sawi tur an hre lo.

Zahmaka chu a pa (Seipui lal)-in tawng hmun khat hmang Hmar hnahthlak Lawitlang mi Lawileri chu nupuiah a neih sak a. Lawitlangho awmna chu; Seipui thlang mel 8 vela hla, Lentlang thlang lawkah a ni a; tunah pawh ‘Lawitlang khua’ tiin khua a la awm. Zahmuaka chu a indang ve ta a; a fate chu: Zadenga, Thangluaha, Paliana, Thangura, Rivunga leh Rokhuma te an ni. Zahmuaka chu mi fel leh rinawm tak a ni a, Seipui kulh dai vengtu-ah an hmang a; lo lam hn a thawh hman loh avangin, an khuate’n buh an khawn sak thin.

Zahmuaka thlahte lal tanna chu Tlangkhua a ni a, tuna Khaiangrawn leh Ngaltui khaw ikarah a awm, tuna Khiangrawn leh Ngaltui khaw inkarah a awm. Seipui thlang (ni thlakna lam) mel 7 velah a awm a; tunah ‘Tlanghmun’ an ti. Tlangkhuaah chuan Hnamteho an awm a, an lal Sanpiala thih hnuah lal rinawm tak tur an neih lo avangin, Seipui Khuaa Chhakchhuak lal hnenah an rawn a. Ani chuan: “Zahmuaka fate hi an paual a, an rinawm bawk a, va lal rawh se,” tiin a kaltira; Tlangkhuaah chuan Zadenga a lal ta a ni. Chu chu AD 1650-60 vel a ni ang. Tlangkhua atangin Palianan Khiangrawnah; Rokhuman Khawruaah khua an din, Chu khaw pahnih chu inhnaih tak an ni. Tlangkhaw thlang lawk - Falam atanga Rih kalna kawng mel 27-na Khuanglung (or) Rawsih Bangla kiangah a awm a; Tunah Khuanglung chu khua a la awm a, Khawrua khaw hmun hlui chu changdawl lo (terrace) siam nan an hmang.

Tlangkhua leh a chheh vela an lal hnu pawhin Zahmuaka fate chuan Seipui khuaa an hna ngai ang bawkin kulh an veng a; kulh ven man an dawng thin. Chu chu lal manah a chang ta a, thlang tlak hnuah lalin fathang an ei hlen ta a ni. Zahmuaka thlahte an pun zel hnu chuan Chhakchhuak zingah tel tawh lovin, hnam khatah an intel khawm a, “ Thangur” tiin Lusei zingah hnam pakhat a pung ta a ni.

2 comments:

  1. Hualngo hi Lusei mai pawh nilo, Mizo nilo hrim hrim a inchhal an tam awm e. Burma sawrkar hnenah phei chuan Mizo te nen danglam hlak anga lehkha an thehluh nghe nghe awm kha mawle. Burma sawrkar erawhin "Chin vek inni," ti zawngin an lo chhang a nih kha.

    Link kan zawng a, ka hmu hrih mai lo tlat. A pawi tak tak a ni.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Link chu i hmuh chuan min lo share ve theih chuan ka lawm ngawt ang. Engvangin nge chutianga lehkha an thehluh nachhan le.. Burma identity an neih theih loh avanga neih an duh vang nge ni ang aw?

      Delete