Search This Blog

Thursday, November 1, 2012

Mizo hnam hrang hrang

CHAWNGTHU: Chawngthuho chu Run leh Lentlang inkar, tuna Chawngthu khua leh Sanzawl leh Pangzawl(tuna Bochung)-ah an awm a, Sanzawl chu tuna Khawphual leh Bochung khaw inkarah an awm; tunah chuan ‘Chiakzawl’
an ti. Chawngthuho chu Duhlian hnam zinga mi an ni. Duhlianho sakhaw hmun khata an awm lai chuan an puithiam chu Chawngthu mi a ni thin.
 Chawngthu zainga langsar ber chu Lersia a ni. Sanzawl khuah a lal a, a huaisen hle a-sial pawh tam tak a nei. A sialte chu vana arsi zat an ti hial a ni. Seifaten sabuan hlaa an hman hlen tak mual lam hla hi Lersia atanga lo chhuak a ni a, ‘Lersia’ hla an ti bawk. An khaw thenawm Saihmun khuaa Ralteho an run thin a ni ang; sabuan hla atangin a lang. Sabuan hla chu sakhaw thu, Zan khuangchawi thu-ah tarlan a ni.



FANAI: Halkha lal Thawngzama chuan, “Keini Zathang te, Chinzah te, Fanai te hi hnam unau kan ni a, thlah khat kan ni. Mahse, min thlahtu hming hi kan hre lo tlat mai a, mi tam tak ka zawt tawh a, tumahin an hre bik lo. Ngawnho thlahtu hming pawh hi kan hre lo bawk. Mahse, Hrumtunga thlahte ngei chu kan ni. Mingin vel atanga tlangram kan lo kai hian Hlawncheuva thlahte nen kan inkawp a; mahse, kan inkawp rei lo niin a lang. Fanaiho pawh hi Thingsu-ah chauh kan zingah an tel a, a hnu lamah chuan anmahni hlirin an awm a. Chinzah leh Zathang erawh chu kan inkawp zel a, a tawpah kan awm hrang chauh a ni,” a ti.

Fanai upate’n an thlahtu hming an hriat hlat ber chu Thatinkuala a ni a. Thatinkuala chuan fapa panga a nei a: Hniarthula te, Hniarchenga te, Chenghranga te, Bawitlunga (A thlahte hi ‘Bawihtlung’ tih talh loh a tha ang) te, Khenzahnawka te an ni. Khenzahnawka chuan fa pali a nei a: Hlawndawhthanga te, Zahama te, Ngunhnui te, Zachhuma te an ni. Zachhuma chuan Tluangzachhawna leh Fanaia a hring a. Fanaia chuan fapa panga a nei a: Hrangtlinga te, Zarepa te, Torela te, Thaaia te, Pakhupa te an ni. Fa chuam a nei bawk a, chu chu Khintina a ni a. A nupuiin fa chuam a nei ve bawk a, a hming chu Chhunchhira a ni. Tichuan, Fanaia fate pasarih leh a unau palite – Hniarthul, Hniarcheng, Chenghrang leh Bawitlung te nen an vaiin Fanai hnam sawmpakhat tih an ni.


Fanaia fapa naupang ber Pakhupa chuan Thathranga leh Raltlunga leh Khawtinnawla a hring a, Khawtinnawla’n Chhanruanga a hring a, Chhanruanga’n Chhumhleia leh Zahluani leh Rorehlova a hring. Rorehlova’n Aithangvunga, Khawtindala leh Khawtinkuala a hring a. Aithangvunga’n Dokhama a hring a, Dokhama’n Zaduna, Lianchema, Zakapa leh Pazika a hring a ni.

Khawzahnawka fapate zinga Hlawndawhthanga leh Zahama khan thlah an nei lo va. Titi-a an sawi dan chuan Mingin atangin Daidim khuaah an kai a. Chuta an awm lai chuan Hlawndawhthanga leh Zahama chu an farnu Ngunhnui nen an pathumin an zin a. An zin kawnga an kal lai chuan an tui a hal ta em em mai a, keimi tui awmna an va thleng a, keimi tui a ni tih hre mah se an tuihal lutuk chu an insum thei ngang lo va, Ngunhnui phal lo chung chungin Hlawndawhthanga leh Zahama chuan an in lui ta a, keimi-ah an chang ta a.

An zinna tur khua an va thlen chuan an keimi zia kha a chhuak a, in hnuaia vawk chu a seh ta mai a. Khuaa mite chuan an hual a, Zahama chu thalin an kaphlum a, Hlawndawhthanga erawh chu a tlanbo ta a. Ngunhnui chuan tap chuanin,

“Ti aw hlau ka lo tii nan duh rih lo,
Mual hmuah hawn pho thluh tang
Khaw Zaham ria lang,”
tiin hla a phuah a ni an ti.

Hlawndawhthanga chuan ramhnuaia a tlanbo dawnin, “Hei, kei chu keimi ka ni ta si a, ramhnuaiah ka tlanbo dawn a ni a. Tun hnuah lampui chang khatah pawh kan intawk thei a, kan inhai loh nan kan chi hmeichhia zawng zawngin arsi pawnfen feng zel ang che u. Tin, sakei tawhsual tawk in hmuh reng reng chu tuibur theh ula, a lu aih-naah pawh tel ve suh ang che,” tiin a chah a. Hei hi zawmin Fanai thlah chuan sakei an tihlum ngai lo va, a lu pawh an ai ngai hek lo. Mi sakei kah an hmuh pawhin Fanaiho chuan tuibur an theh a, “Ka pu, tawhsual i tawk a ni maw? Kha, ka tuibur hmuam la, Zinghmuh tlangah kir leh rawh,” an ti thin. ‘Sakei rai’ an tih chu an sakhuaah an telh a, chumi biakna thiamhlaah chuan Zahama leh Hlawndawhthanga chu an lam tel zel a ni.

Fanaiho chu Mingin vela an u leh nau dangte nena an awmna atang chuan Daidim khuaah an lo awm a, Thingsu-ah an awm leh a. Thingsu atang chuan Rimpui khuaah an awm leh a; Rimpui atangin Vanhniamah; Vanhniam atangin Rungkhua leh Zinghmuh leh Kamet khuaah te an awm leh a. Kamet-a an awm laiin Fanaia chuan sakhaw biak hi a lo tan a, a awmna vel tlangte chu a bia a. A biakna thiamhla chu:

“Ka Zinghmuhin ka thau lawng rak sal aw,
Ka Rungtlangin ka thau lawng rak sal aw,
Ka Kametin ka thau lawng rak sal aw,”
tih a ni a. Ramthlohvah an kai leh a.
“Ka Ramthlohvin ka thau lawng rak sal aw,”
tih an belhchhah leh a ni. 
 
TLAU: Tlau thlahtute hi Zathlir, Tlauhmun leh Cherhmun-ah te kum 1200-1700 AD inkâr khan an chêng ni-a rin a ni.

Tlau thlahtu chhui hlat theih ber chu Belbuana a ni. Belbuana’n Niluna a hring a, Niluna’n Chelhlova a hring a, Chelhlova’n Tlauva a hring a ni. Tlauva fate, Bualchhuaka, Bawlchhima, Vantawla, Thlengngana, Chawntenga, Khukhauva te hi an thlahte’n hnam hmingah an pu chho ta zêl a. Mahse, he’ng unaute zînga pahnih, Chawntenga leh Khukhauva te hian thlang an rawn tlâk ve loh avângin an thlahte chanchin chhui tur a vâng hle. Midang zawng chu 1730-1807 AD vêlah Tiau thlangah an pêm a ni.

Tlauva pa Chelhlova hi 1675-1700 AD vêlah Tlauhmunah a lal a. Mahse, amah chauhva lal lovin Zahaua nen an lal a ni. Zahaua nena an inkawp chu an inngeih ta lo va, Chelhlova’n lalna a chang ta lo va. A thih hnuah Tlauva chu Tuibual-ah a pêm ta a. Hetah hian a fa parukte hi a hring a ni.
Mi chak hmingthang Chula kha Tlau a ni a. Tlauva fa Bualchhuaka fa a ni.

Tlau hian sakhua an nei a. Chu chu Hringchung leh Hnuaipui a ni. Sial an talh chuan Sete an talh hmasa thîn a, chu selu chu hnahin an tuam a, selu phanah an târ thîn a. Chu chu ‘Setelu Fûn’ an ti. Hetiang hi Tlau sakhaw biak dân a ni.

Ramhluna Khiangte nupui, B. Sangkhumi, MPSC Chairperson hi Tlau Bualchhuak hnam a ni a. A thlahtu ka’n dah mai mai ang e.

Tlauva fa Bualchhuaka, Bualchhuaka fa Chula, Chula fa Pachima, Pachima fa Chawnghuthanga, Chawnghuthanga fa Thattawma, Thattawma fa Hrangthangvunga, hrangthangvunga fa Khuangthawma, Khuangthawma fa Biaksanga, Biaksanga fa B. Sangkhumi. 
 

3 comments:

  1. Good post

    Cenhrang (Pronounced Chenhrang)te hi Hualngo hovin Mizoram a Chhakchhak an ni ang hian Mizoramah chuan Fanai an inti tlangpuiin ka hria. Entirnan: han zawt chiang ila tam tak chuan, "Cenhrang leh Fanai chu kan inang reng a lawm," tiin emaw!

    ReplyDelete